پروژه چغازنبیل
خدایان هر دینی جایگاه و مکان ویژه‌ای داشتند و ایلامی‌ها برای حفظ خدایان، معابدی چون زیگورات را بر بلندی‌ها ساختند. زیگورات یعنی صعود به آسمان. در آخرین طبقه این معابد که مهمترین طبقه نیز بود،خدای آفرینش نگهداری میشد.
خبرگزاری میراث فرهنگی - گروه فرهنگ، مهری بیرانوندی 
در دوران باستان مردم خدایان متعددی را می‌پرستیدند و پیکره آنان را در معابدی نگهداری می‌کردند که گاه به شگل زیگورات بود. زیگورات واژه اکدی است. این ساختمان‌ها هرمی شکل بودند که در چند طبقه ساخته میشد و با پلکان‌های متعدد به طبقات بالا می‌رسید. زیگورات‌ها در بین النهرین و مصر قدمتی چند هزار ساله دارند.
پیشینه احداث زیگورات چغازنبیل در تمدن ایلام به دوران اونتش گل می‌رسد. او به ساخت معابد و سنگ یادمان توجه خاصی داشت. این بنا در شهر دوراونتش (در 42 کیلو‌متری جنوب شرقی شوش) بنا شد که محل اقامت شاه ایلام بود.
پژوهشگران معتقدند هدف اونتش گل از ساختن این بنا گرد هم آوردن گروه‌های مختلف مذهبی و ایجاد وحدت میان آن ها بود. زیگورات ایلام بنای مکعبی شکل پنج طبقه‌ای را تشکیل می‌داد که ارتفاع آن 52 متر و طول ضلعش 100 متر بود و هفت دروازه داشت. پلکان‌هایش سقف دار بود و از این جهت با زیگورات‌های بین النهرین تفاوت داشت. این معبد برای این شوشینک خدای ایلامی ساخته شد. ایلامی‌ها معتقد بودند که هنگام غروب خدای بزرگ شوش از آخرین طبقه زیگورات به آسمان پرواز می‌کند و روز بعد باز می‌گردد پس آخرین طبقه محل سکونت خدای شوشینک بود و تنها کاهن‌ها و خانواده شاهی اجازه ورود به آن طبقه را داشتند.
در ساخت بنا از کاشی‌های لعابدار سبز و آبی استفاده شده است. مردم آداب دینی را در فضای آزاد معبد به جای می‌آوردند. از کانال‌ها و جوی‌های متعدد با تقسیم‌بندی خاص برای رساندن آب به معابد استفاده میشد. پس از غلبه آشوری‌ها بر ایلام بنای مذهبی و جایگاه خدای بزرگ شوش ویران شد. با گذشت زمان، خاک ویرانه‌های زیگورات را پوشاند تا آن که در سال 1314 هجری شمسی یکی از مامورین شرکت نفت، آجر کتیبه‌داری را در منطقه حفاری نفت به دست آورد. او به باستان شناسانی که در شوش مشغول حفاری بودند خبر داد.
ریاست این گروه باستان‌شناسی با رومن گیرشمن بود. او با حمایت دولت ایران و یک هیات کار آزموده صدها اثر ارزنده را در شوش از دل خاک بیرون آورد. معبد چغازنبیل یکی از آن آثار ارزشمند است. امروزه از بنای رفیع زیگورات تنها ساختمانی با ارتفاع 25 متر بیشتر به جا نمانده است. آثار کشف شده در شوش که تعداد آن ها بسیار زیاد است، در موزه لوور فرانسه نگهداری می‌شود و آثار اندکی نیز در موزه شوش و گنجینه ایران باستان وجود دارد. این بنای عظیم آجری شاهدی است بر‌قدمت تمدن ایلام و ذوق و سلیقه معماران و هنرمندان آن دوران که حدود 3000 سال پیش تمدن کهن ایران باستان را متجلی ساختند.
دوراونتاش و بناهای آن
«من اونتاش ـ گال پسر هوبانومنا، شاه انزان و شوش ( همین که) محل شهر محصور شد، در آنجا شهر اونتاش ـ گال و مکان مقدس را ساخته‌ام؛ در آنجا یک Kukunnum طلائی ساختم؛ آن را در یک حصار بیرونی و درونی محصور کردم. شاهان قدیم Kukunnum نساخته بودند، من آن را ساختم.»
«ذیقَورَّت» با تشدید بر روی حروف «ق» و «ر» کلمه‌یی اکدی است. در ایران تلفظ این کلمه از گزارشات گیرشمن گرفته شده و عموماً «زیگورات» نوشته می‌شود. واژه ziqqurratum از فعل zaq?ru به معنای «بلند و برافراشته ساختن» مشتق شده است. واژه چغازنبیل نیز متشکل از دو جزء «چغا»به معنای تپه (همچون چغامیش، چغاگاوانه و غیره) و زنبیل به معنای سبد است. گویا قبل از حفاری معبد، ویرانه‌های تپه مانند آن یک زنبیل واژگونه را تداعی می‌کرده است.
دکتر خدادادیان کارشناس تاریخ باستان و استاد دانشگاه شهید بهشتی در مورد زیگورات اعتقاد دارد که : خدایان در هر دینی جایگاه و مکان خاصی داشتند و عیلامی برای حفظ خدایان، معابدی داشتند که مهم ترین آن زیگورات است. زیگورات در ناحیه چغازنبیل قرار دارد و معنای آن صعود به آسمان است.آن ها زیگورات را بر بلندی ها می ساختند. در ساخت زیگورات از مرغوب ترین و مقاوم ترین مصالح استفاده شده است.
زیگورات چغازنبیل 7 طبقه داشته و به احتمال زیاد از آن جا که عدد هفت در نزد بابلیان و مصریان از نظر نجومی اعتبار داشته، عیلامی ها نیز به آن احترام می گذاشتند. هر طبقه ای از زیگورات، مخصوص انجام کاری بوده است. در آخرین طبقه که مهم ترین آن است، بت شوشیناک (خدای آفرینش) نگهداری میشد.
پروژه چغازنبیل
با گذشت سالیان دراز از حفاری‌های چغازنبیل، متاسفانه اغلب بقایای معماری آن در معرض فرسایش قرار گرفته بود. با توجه به اقلیم پرباران منطقه، مصالح اصلی مجموعه که عموما" از خشت خام و آجر است با فرسایش شدیدی مواجه شده و همین موضوع حفاظت از آن را با مشکلات زیادی روبرو کرده بود.
علاوه بر این قرار داشتن مجموعه تاریخی چغازنبیل در منطقه جنگی خوزستان در طی جنگ ایران و عراق و به تبع آن عدم رسیدگی و مراقبت‌های مستمر در طی این دوران، وضعیت نامناسبی را از نقطه نظر حفاظتی برای این مجموعه تاریخی بوجود آورده بود.
در سال 1998 میلادی برای جلوگیری از تخریب هر چه بیشتر این شهر کهن، طی توافق به عمل آمده بین سازمان میراث فرهنگی ایران، یونسکو، بنیاد اعتباری ژاپن و همکاری موسسه کراتره فرانسه (موسسه بین المللی حفاظت از بناهای خشتی)، طرح مطالعاتی حفاظت و مرمت محوطه تاریخی چغازنبیل در زمینه‌های مختلف علمی آغاز شد.
در این رابطه یک پایگاه دایمی پژوهشی شامل آزمایشگاه، بخش حفاظت و مرمت، کتابخانه، بخش رایانه‌ای و بخش مطالعات سفال در بخش اداری موزه هفت تپه ایجاد و تجهیز شده است.
چارچوب کلی پروژه چغازنبیل به دو بخش مطالعاتی و اجرایی تفکیک شده است. در بخش مطالعاتی این پروژه مواردی همچون جمع آوری اطلاعات، مستندنگاری، مطالعات باستان‌شناسی, معماری, زمین شناسی, شناخت مواد و مصالح, محیط زیست, حفاظت و مرمت، ژئوفیزیک و غیره گنجانده شده و در بخش اجرایی نیز انجام اقدامات حفاظتی مجموعه تاریخی بر مبنای اطلاعات به دست آمده در نظر گرفته شده است.
مدت زمان در نظر گرفته شده برای انجام نخستین مرحله پروژه سه سال بوده که دو سال آن اختصاص به مطالعات داشته و سال پایانی نیز برای انجام اقدامات اجرایی و حفاظتی بر مبنای اطلاعات به دست آمده در نظر بوده است. همچنین به موازات مطالعات، حفاظت‌های اضطراری نیز با هدف رفع خطر از محوطه و به منظور مهیا ساختن زمینه‌یی مناسب برای تحقیق و پژوهش اعمال شده است. در این اقدامات بسیاری از الگوهای حفاظتی نیز مورد آزمون و ارزیابی قرار گرفته که به عنوان راه‌کارهای حفاظتی پیشنهاد شده قابل اجرا است.
در بدو شروع پروژه، ضمن بررسی مشکلات و نیازمندی‌های محوطه، برنامه‌یی در قالب 33 مورد پژوهشی ـ اجرایی با هدف حفاظت بهتر از محوطه، تدوین شد. نمودار پیشرفت کار مرتبا در پایان هر فصل تهیه و از سوی مدیران و مجریان ملی و بین‌المللی مورد ارزیابی قرار می‌گرفت.
همچنین ضمن انجام پروژه، برنامه‌ریزی تخصصی‌تر مطالعات در گروه‌های مختلف کاری، از سوی کارشناسان هر بخش ارایه و طبق برنامه زمان‌بندی شده اجرا شده است. برنامه‌ها به گونه‌یی تهیه شده بود که همکاری تخصص‌های مختلف را در انجام مطالعات حفاظت و همچنین در بخش‌های اجرایی طلب می کرد، لذا در این باره از همکاری کارشناسان مختلفی در حوزه‌های دانشی: حفاظت و مرمت، شیمی، فیزیک، باستان‌شناسی، معماری، مترجمی زبان انگلیسی، عمران، نقشه برداری، زمین‌شناسی، عمران، کامپیوتر، آب‌شناسی، محیط زیست، هواشناسی، مردم‌شناسی، تاریخ، کتابداری، خاک‌شناسی، مکانیک خاک، کانی‌شناسی، زبان‌شناسی، مستندنگاری، ماکت‌سازی، عکاسی، فیلم‌سازی و سایر علوم بهره گرفته شده است.
برنامه مطالعاتی هر یک از گروه‌های کاری به گونه‌یی تدوین شده که به حفاظت مناسب‌تر محوطه کمک کند. به طور مثال در زمینه مرمت غالبا از همکاری کارشناسانی بهره گرفته شده که در راستای انجام پایان‌نامه‌های تحصیلی خود، مشکلات حفاظتی مرتبط با محوطه و از جمله مواد و مصالح آن را دستمایه قرار داده‌اند. برنامه‌ریزی‌ها در سایر گروه‌های کاری نیز با چنین نگرشی همراه بوده است.
در حال حاضر در کنار این پژوهش‌ها یک تیم مستندنگار به صورت مداوم در انجام مستندنگاری‌های محوطه همکاری دارند. ثبت و ضبط دقیق وضعیت موجود زیگورات و بقایای معماری مجموعه و همچنین رفتارسنجی (مونیتورینگ) مداوم محوطه از جمله مهمترین وظایف این گروه است. استفاده از نیروهای فعال دانشجویی با اهداف آموزشی در زمینه‌های مختلف، به صورت محقق و یا کارآموز از دیگر اهداف پروژه بوده که بدان دست یافته است
نویسنده ابوذر نعمت الهی در یکشنبه 85/7/2 و ساعت 8:19 عصر |
گفتنیهای دوستان()
